Üstün potansiyelli, üstün
yetenekli ya da üstün zekalı bir bireye sahip olan bir ebeveyn bu terimleri
duyduğu zaman ne hissetmiş olabilir sizce hiç düşündünüz mü? Ebeveynler bunu
duyduğu zaman böyle bir çocuğa sahip olmanın gururunu mu yaşarlar ya da ne yapacaklarını
bilemedikleri bir çaresizliğin içinde mi bulmuşlardır kendilerini? Peki ya
çocuklar acaba ne düşünüyorlar, ne hissediyorlar, ne yaşıyor olabilirler? Duyulduğunda
güzel şeyler çağrıştırabilse de tüm bunların getirmiş olduğu duygusal yükler
altında ezilmiş hissedebilirler. Üstün yetenekli bireyler düşünme,
algılama ve duygulanım süreçlerindeki farklılıkları nedeniyle olaylara akranlarından ve
çevredekilerden farklı açıdan bakarlar.
Bu da onların farklı hissedip, farklı yorumlamasına ve farklı tepki vermesine
neden olur. Bu farklılık onların “eş zamanlı olmayan gelişim” lerinden
(asenkronize olma durumlarından ) kaynaklanır. “Eş zamanlı olmayan gelişimleri
onlar için kısa ve uzun vadede risk unsuru oluşturur. Eş zamanlı olmayan
gelişimleri kurallara uymakta zorlanmalarına, otorite figürleriyle çatışma ve
stres yaşamalarına, kendilerini dışlanmış hissetmelerine ve yalnızlığa neden
olur.
Dabrowski , eş zamanlı olmayan
gelişimde ; üstün yeteneklilerde psikolojik bütünlüğün ve benliğin gelişimini
incelemiş ve özellikle zihinsel ve sanat alanında üstün yetenekliler başta
olmak üzere , üstün yeteneklilerin çeşitli uyaranlara verdikleri yoğun tepkiler
için aşırı duyarlılık kavramını geliştirmiştir.
Üstün yeteneklilerdeki yoğun
endişeler, içe dönük eğilimler, duygusal
güçlükler ve soyutlanma duygularının birçoğunun kökeninde aşırı
duyarlılığın bulunduğunu söylemiştir. Aşırı duyarlılık, üstün yeteneklilerin
gelişiminin bir parçasıdır. “Üstün yetenekli çocuklar, dünyanın karmaşalarını
görürler, fakat üst düzeydeki algılamalarıyla bu karmaşaları çözemeyeceklerini
görmek de güçsüz hissetmelerine neden olur.”
Dabrowski 5 alandaki aşırı
duyarlılıktan söz eder. Psikomotor, duyum, imgeleme, zihinsel, entelektüel,
duygusal. Bu alanlardaki yoğun, üst düzeydeki nöral etkinlik fiziksel, estetik,
yaratıcı, zihinsel ve duygusal enerjinin yoğunluğunda görülebilir. Bu yoğunluk,
çok çeşitli yaşantılara açıklık ve gelişme potansiyeli oluşturur.
Aşırı duyarlılığın duygusal duyarlılık
alanındaki yansımaları; çok yoğun duygular hissedebilme, duyguları daha derin
ve tutkulu yaşama, kendi duygularına ilişkin yüksek farkındalık, diğer
insanlara, nesnelere be yerlere güçlü duygularla bağlanabilmedir.
Aşırı Duygusal Duyarlılığın
Görünümleri ve Ortaya Konuluşu
Duygular ve Hislerde Yoğunluk: Olumlu ve
olumsuz iki uçta yoğun duygular, karmaşık duygular, diğer insanların
duygularını tanıyabilme, çok geniş kapsamlı duyguların farkında olmak
Güçlü Somatik İfadeler: Midede gerginlik,
kalp sıkışması, yüzde ve ciltte kızarma, kalp çarpıntısı, avuç içlerinde
terleme
Güçlü Duygusal İfadeler: Ketlenme (
çekingenlik, utangaçlık ), çoşku, yoğun neşe , gurur , güçlü duygusal bellek,
gerçekdışılık duyguları, korkular, kaygılar, suçluluk ve utanç duyguları, ölüm
endişesi, depresif ve intihar eğilimli duygu durumları
Güçlü Bağlanma ve Derin İlişkiler Kapasitesi Diğer
insanlarla, canlılarla, mekanlarla güçlü duygusal bağlar ve bağlanma ilişkisi
kurabilme, hayvanlara bağlanabilme, yeni çevrelere uyumda güçlük, tutkululuk,
diğer insanlara tepkisellik, ilişkilerde duyarlılık, yalnızlık
Kendilerine Yönelik Ayırt Edilmiş Duygular : İçsel
konuşmalar ve özeleştiri
Üstün yetenekli çocuklar tüm yaşlarda birtakım
problemlerin net ve kesin olarak farkındadırlar. Yüksek farkındalık ve gözlem
kabiliyetleri sayesinde savaş, açlık, gücü kötüye kullanma, şiddet gibi olumsuz
birtakım davranışlar ya da olaylar hakkında korku geliştirebilirler. Tüm dünya
problemleri hakkında kaygı duyabilirler. Bu çocuklar çok erken yaşta dahi bu
noktalardaki hassas tutumları yüzünden kendilerini olumsuz, çaresiz ve üzgün
hissedebilirler. Bir olay ile ilgili çok fazla düşünüp pek çok kimsenin
göremeyeceği detayları yakalarlar. Dünyadaki adaletsizlikler; insanlara ve
canlılara zarar gelmesi, sınıf arkadaşlarıyla alay edilesi; zorbalık, açlık,
savaşlar, küresel ısınma gibi dünyayı tehdit eden sorunlar ve bu tarz
olumsuzluklardan aşırı derece etkilenirler. Gündelik sorunların, etrafındaki
sorunları, adaletsizliği görüp bu konuda bir şey yapamamanın endişesini vb.
yoğun duyguları yaşıyor olabilirler. Tüm bu yaşadıkları duyarlılıklar onları
duygusal olarak yormaktadır.
Üstün yetenekli çocukların bu yüksek
duyarlılığı onları sosyal yaşantıdan bir miktar uzaklaştırabilir ve hatta
kendilerinden yanlış bir şey olduğunu bile olduğunu düşünebilirler. Bu
yoğunluktaki duyarlılık hem olumlu hem de olumsuz etkilere neden olabilir.
Üstün yetenekli çocuklar stres altında bu
türde duygularını anlamlandırma ve başa çıkmada yetişkin üstün yetenekliler
kadar başarılı olamamaktadırlar. Bu nedenle, sıklıkla kendi kendini eleştirme
ve iç konuşmalar yapabilmektedirler. Yetişkin üstün yeteneklilerin aşırı
duyarlılıkları ise, çevredekiler tarafından sıklıkla kırılganlık ve tepkisellik
olarak yorumlanmakta; bu türde yaklaşımlar üstün yeteneklide anlaşılmama
duygusu yaratarak diğer insanlarla uzaklaşmalarına neden olmaktadır.
Üstün yetenekli öğrencilerin aşırı
duyarlılıkları; genel kaygı ve stres düzeylerini etkilediği görülmektedir. Öğrencilere
stres yönetimi ve duygu kontrolüne yönelik eğitimler oldukça yararlıdır.
Duygularını kontrol edebilmeye ve sorumluluklarını yerine getirmeye ilişkin ,
üstün yeteneklilere yönelik yapılacak rehberlik çalışmaları oldukça önemli ve
değerlidir.
Öğrencilerin duygusal aşırı duyarlılıkları
konusunda yapılabilecek rehberlik çalışmaları;
v Çocuğun stres düzeyini azaltmak için çevre
düzenlemesi yapılmalıdır.
v Çocuğu
taşıyabileceği kadar sorumluluk verilmelidir.
v Çocuğun çevresindeki fiziksel ve duygusal,
gereksiz uyaranlar etkileyen yaşantılar değiştirilmelidir.
v Her insan gibi onun da yaşadığı olağan
karmaşaları ve sıkıntıları anladığımızı gösteren bir dil kullanılmalıdır.
v Onu anladığımız gerçekten hissettirilmelidir.
Onun için önemli konular hafife alınmamalıdır.
v İçinde olup bitenleri dışa vurmasına yardımcı
olunmalıdır.
Bahar Bakkaloğlu
Okul Öncesi Eğitim Uzmanı
Kaynaklar:
Yılmaz, Defne ; Üstün Yetenekliler İçin
Psikolojik Danışma ve Rehberlik Uygulamaları Gereksinimler, Sorunlar ve
Müdahaleler
Levent, Faruk ; Üstün Yetenekli Çocukları
Anlamak
Şirin, Mustafa Ruhi- Kulaksızoğlu, Adnan-
Bilgili , Ahmet Emre ; Üstün Yetenekli, Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı
Yorumlar
Yorum Gönder