ÜSTÜN YETENEKLİLER VE DUYGUSAL DUYARLILIK

 

 

Üstün potansiyelli, üstün yetenekli ya da üstün zekalı bir bireye sahip olan bir ebeveyn bu terimleri duyduğu zaman ne hissetmiş olabilir sizce hiç düşündünüz mü? Ebeveynler bunu duyduğu zaman böyle bir çocuğa sahip olmanın gururunu mu yaşarlar ya da ne yapacaklarını bilemedikleri bir çaresizliğin içinde mi bulmuşlardır kendilerini? Peki ya çocuklar acaba ne düşünüyorlar, ne hissediyorlar, ne yaşıyor olabilirler? Duyulduğunda güzel şeyler çağrıştırabilse de tüm bunların getirmiş olduğu duygusal yükler altında ezilmiş hissedebilirler. Üstün yetenekli bireyler  düşünme, algılama ve duygulanım süreçlerindeki farklılıkları nedeniyle olaylara akranlarından ve çevredekilerden farklı açıdan  bakarlar. Bu da onların farklı hissedip, farklı yorumlamasına ve farklı tepki vermesine neden olur. Bu farklılık onların “eş zamanlı olmayan gelişim” lerinden (asenkronize olma durumlarından ) kaynaklanır. “Eş zamanlı olmayan gelişimleri onlar için kısa ve uzun vadede risk unsuru oluşturur. Eş zamanlı olmayan gelişimleri kurallara uymakta zorlanmalarına, otorite figürleriyle çatışma ve stres yaşamalarına, kendilerini dışlanmış hissetmelerine ve yalnızlığa neden olur.

Dabrowski , eş zamanlı olmayan gelişimde ; üstün yeteneklilerde psikolojik bütünlüğün ve benliğin gelişimini incelemiş ve özellikle zihinsel ve sanat alanında üstün yetenekliler başta olmak üzere , üstün yeteneklilerin çeşitli uyaranlara verdikleri yoğun tepkiler için aşırı duyarlılık kavramını geliştirmiştir.

Üstün yeteneklilerdeki yoğun endişeler, içe dönük eğilimler, duygusal  güçlükler ve soyutlanma duygularının birçoğunun kökeninde aşırı duyarlılığın bulunduğunu söylemiştir. Aşırı duyarlılık, üstün yeteneklilerin gelişiminin bir parçasıdır. “Üstün yetenekli çocuklar, dünyanın karmaşalarını görürler, fakat üst düzeydeki algılamalarıyla bu karmaşaları çözemeyeceklerini görmek de güçsüz hissetmelerine neden olur.”

Dabrowski 5 alandaki aşırı duyarlılıktan söz eder. Psikomotor, duyum, imgeleme, zihinsel, entelektüel, duygusal. Bu alanlardaki yoğun, üst düzeydeki nöral etkinlik fiziksel, estetik, yaratıcı, zihinsel ve duygusal enerjinin yoğunluğunda görülebilir. Bu yoğunluk, çok çeşitli yaşantılara açıklık ve gelişme potansiyeli oluşturur.

Aşırı duyarlılığın duygusal duyarlılık alanındaki yansımaları; çok yoğun duygular hissedebilme, duyguları daha derin ve tutkulu yaşama, kendi duygularına ilişkin yüksek farkındalık, diğer insanlara, nesnelere be yerlere güçlü duygularla bağlanabilmedir.

Aşırı Duygusal Duyarlılığın Görünümleri ve Ortaya Konuluşu

Duygular ve Hislerde Yoğunluk: Olumlu ve olumsuz iki uçta yoğun duygular, karmaşık duygular, diğer insanların duygularını tanıyabilme, çok geniş kapsamlı duyguların farkında olmak

Güçlü Somatik İfadeler: Midede gerginlik, kalp sıkışması, yüzde ve ciltte kızarma, kalp çarpıntısı, avuç içlerinde terleme

Güçlü Duygusal İfadeler: Ketlenme ( çekingenlik, utangaçlık ), çoşku, yoğun neşe , gurur , güçlü duygusal bellek, gerçekdışılık duyguları, korkular, kaygılar, suçluluk ve utanç duyguları, ölüm endişesi, depresif ve intihar eğilimli duygu durumları

Güçlü Bağlanma ve Derin İlişkiler Kapasitesi Diğer insanlarla, canlılarla, mekanlarla güçlü duygusal bağlar ve bağlanma ilişkisi kurabilme, hayvanlara bağlanabilme, yeni çevrelere uyumda güçlük, tutkululuk, diğer insanlara tepkisellik, ilişkilerde duyarlılık, yalnızlık

Kendilerine Yönelik Ayırt Edilmiş Duygular : İçsel konuşmalar ve özeleştiri

Üstün yetenekli çocuklar tüm yaşlarda birtakım problemlerin net ve kesin olarak farkındadırlar. Yüksek farkındalık ve gözlem kabiliyetleri sayesinde savaş, açlık, gücü kötüye kullanma, şiddet gibi olumsuz birtakım davranışlar ya da olaylar hakkında korku geliştirebilirler. Tüm dünya problemleri hakkında kaygı duyabilirler. Bu çocuklar çok erken yaşta dahi bu noktalardaki hassas tutumları yüzünden kendilerini olumsuz, çaresiz ve üzgün hissedebilirler. Bir olay ile ilgili çok fazla düşünüp pek çok kimsenin göremeyeceği detayları yakalarlar. Dünyadaki adaletsizlikler; insanlara ve canlılara zarar gelmesi, sınıf arkadaşlarıyla alay edilesi; zorbalık, açlık, savaşlar, küresel ısınma gibi dünyayı tehdit eden sorunlar ve bu tarz olumsuzluklardan aşırı derece etkilenirler. Gündelik sorunların, etrafındaki sorunları, adaletsizliği görüp bu konuda bir şey yapamamanın endişesini vb. yoğun duyguları yaşıyor olabilirler. Tüm bu yaşadıkları duyarlılıklar onları duygusal olarak yormaktadır.

Üstün yetenekli çocukların bu yüksek duyarlılığı onları sosyal yaşantıdan bir miktar uzaklaştırabilir ve hatta kendilerinden yanlış bir şey olduğunu bile olduğunu düşünebilirler. Bu yoğunluktaki duyarlılık hem olumlu hem de olumsuz etkilere neden olabilir.

Üstün yetenekli çocuklar stres altında bu türde duygularını anlamlandırma ve başa çıkmada yetişkin üstün yetenekliler kadar başarılı olamamaktadırlar. Bu nedenle, sıklıkla kendi kendini eleştirme ve iç konuşmalar yapabilmektedirler. Yetişkin üstün yeteneklilerin aşırı duyarlılıkları ise, çevredekiler tarafından sıklıkla kırılganlık ve tepkisellik olarak yorumlanmakta; bu türde yaklaşımlar üstün yeteneklide anlaşılmama duygusu yaratarak diğer insanlarla uzaklaşmalarına neden olmaktadır.

Üstün yetenekli öğrencilerin aşırı duyarlılıkları; genel kaygı ve stres düzeylerini etkilediği görülmektedir. Öğrencilere stres yönetimi ve duygu kontrolüne yönelik eğitimler oldukça yararlıdır. Duygularını kontrol edebilmeye ve sorumluluklarını yerine getirmeye ilişkin , üstün yeteneklilere yönelik yapılacak rehberlik çalışmaları oldukça önemli ve değerlidir.

Öğrencilerin duygusal aşırı duyarlılıkları konusunda yapılabilecek rehberlik çalışmaları; 

v  Çocuğun stres düzeyini azaltmak için çevre düzenlemesi yapılmalıdır.

v   Çocuğu taşıyabileceği kadar sorumluluk verilmelidir.

v  Çocuğun çevresindeki fiziksel ve duygusal, gereksiz uyaranlar etkileyen yaşantılar değiştirilmelidir.

v  Her insan gibi onun da yaşadığı olağan karmaşaları ve sıkıntıları anladığımızı gösteren bir dil kullanılmalıdır.

v  Onu anladığımız gerçekten hissettirilmelidir. Onun için önemli konular hafife alınmamalıdır.

v  İçinde olup bitenleri dışa vurmasına yardımcı olunmalıdır.

Bahar Bakkaloğlu

Okul Öncesi Eğitim Uzmanı 

 

Kaynaklar:

Yılmaz, Defne ; Üstün Yetenekliler İçin Psikolojik Danışma ve Rehberlik Uygulamaları Gereksinimler, Sorunlar ve Müdahaleler

Levent, Faruk ; Üstün Yetenekli Çocukları Anlamak

Şirin, Mustafa Ruhi- Kulaksızoğlu, Adnan- Bilgili , Ahmet Emre ; Üstün Yetenekli, Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı